Ssst, hier slaapt men

De Tijd

09 november 2011

Ssst, hier slaapt men

'Sleeping Beauties' confronteert actuele kunst met eeuwenoude historiek van kasteel van Gaasbeek

Soms lijkt de tijd stil te staan. Wanneer we slapen, of wanneer het leven niet meer voor uitgaat. Het is het thema van de expo 'Sleeping Beauties' in het kasteel van Gaasbeek. Hedendaagse kunst gaat er op in het decor van het historische gebouw.

Laten we maar met een een hardnekkig misverstand van de afgelopen weken uit de weg ruimen. 'Sleeping Beauties' is geen tentoonstelling rond de Amerikaanse fotograaf Spencer Tunick, bekend om zijn fotografie van massanaakten. Tunick maakte in juli foto's in het domein met zo'n 800 blote figuranten, een evenement dat redelijk wat weerklank kreeg. 'Die aandacht was leuk, maar misschien is zo ook wel de indruk ontstaan dat we een tentoonstelling over Tunick hebben gemaakt. Dat is een beetje vervelend, want dat is helemaal niet zo', legt curator Ann Geeraerts uit wanneer we halt houden bij een van de twee foto's van Tunick op de expo, die vandaag opent. Het is, toegegeven, een prachtige compositie van een liggende massa voor de ingang van het kasteel. Onze fotografe heeft wat opmerkin gen over de kwaliteit van de afdruk. Te veel korrel, is het harde professionele oordeel. Geeraerts is het met haar eens. 'Ik heb Spencer gevraagd of hij zijn beeld nog ging bewerken, maar dat hoefde voor hem niet. De technische kwaliteit is niet zijn eerste bezorgdheid, wel de compositie van het beeld en het hele evenement dat daar om heen wordt gecreëerd.'

Tunick is hoe dan ook de lokker voor de expo, met een van zijn foto's als campagnebeeld. Maar de echte ster van de tentoonstelling is gewoon het kasteel zelf. Iedere kamer, iedere gang geeft de werken en installaties van de 18 exposerende binnen en buitenlandse kunstenaars een diepere dimensie. 'Sleeping beauties' is een tentoonstelling over slaap, dromen, stilte, maar de kracht zit net in de communicatie en interactie tussen object en omgeving. 'Dat was ook de bedoeling', zegt Geeraerts. 'Het uitgangspunt van de expo is het sprook je van de Schone Slaapster. En dan vooral het moment waar op alles vertraagt, de tijd stil staat. Dat is precies ook waaraan het kasteel doet denken. Het is een prachtig historisch gebouw - de fundamenten dateren uit de 13de eeuw, de in kleding uit het einde van de 19de eeuw - waar de tijd niet meer vooruit lijkt te gaan. Die inertie wilden we confronteren met actuele kunst.'

De tentoonstelling meandert van de ene ruimte in de andere. Ze opent met een videofilm uit 1977 van de Belgische kunstenares Lily Du jourie. Ze filmde zich zelf terwijl ze in bed ligt. Daar beeldt ze bekende naakten uit de kunstgeschiedenis uit. De film is traag en zet meteen ook de toon voor de rest van de tentoonstelling, die haast een lang pleidooi voor onthaasting is. Dat is ook heel duidelijk in de installatie van David Claerbout. Je daalt af, gelukkig begeleid door een suppoost, in een pikdonkere ruimte, de Egmontkamer. In het begin zie je amper iets, tot je ogen gewend zijn aan het duister en vier lichtboxen langzaam hun geheimen prijs geven. 'Venice Lightbox', heet het werk. Zij tonen vier nachtelijke zichten op Venetië, wanneer de stad slaapt, extra geaccentueerd door de stilte.

Vaak zit schoonheid in eenvoud. Twee werken die vlak bij elkaar staan, zijn daar een goed voorbeeld van. 'Inside' uit 2006 van Kim De Ruysscher toont haast achteloos een slaapzak op de grond. Pas als je goed kijkt, zie je dat de slaap zak van kalksteen is, en dat de illusie wordt gewekt dat er ook iemand in ligt. De Ruysscher is vooral bekend als een beeldhouwer van 'rust', in tegenstelling tot de meesten van zijn collega's, die met hun werken beweging willen suggereren. 'Man met matras' uit 2001 van Philip Aguirre y Otegui is in al zijn eenvoud al even aan grijpend. Het toont een man gebukt onder een matras, op zoek naar een slaapplaats.

Bevreemdend
Aanschurkend tegen kitsch is het beeld 'Untitled (Horse)' van de Nederlander Tobias Schalken. Het stelt een slapend meisje voor onder een hengst. Je zou er tal van freudiaanse connotaties aan kunnen koppelen, maar omringd door oude schilderij en en commodes werkt de installatie erg bevreemdend, en daar door indrukwekkend.

De bekendste buitenlandse artiest is ongetwijfeld de Amerikaanse video kunstenaar Bill Viola. 'Toevallig hebben we een installatie van hem uit de jaren tachtig kunnen lenen: 'The Sleep of Reason'. Het heeft ons best wat moeite en geld gekost om de installatie aan te passen aan de technische noden van nu. Dat is door een Californische studio gedaan', legt Geeraerts uit.
De installatie staat in een nieuw gebouwd kamertje in de Roelants zaal. Op een kastje staat een kleine zwart-wit televisie die een slapende man toont. Rust dus. Maar die wordt onderbroken door vaak dreigende beelden die de muren van de kamer vullen: blaffende honden, vallen de mensen, donkere bossen. Spooky kortom, zoals het een goede nachtmerrie betaamt.

Maar het is niet het hoogtepunt van de tentoonstelling. Dat is de nieuwe in stallatie van Hans Op de Beeck, die hij maak te op basis van zijn 'Determination' uit 2003. Op de Beeck fotografeerde toen in New York een hele reeks kinderen, steeds met de ogen dicht - je zou denken dat ze dood zijn. Die foto's vloeien nu vaak letterlijk in elkaar over, met toevoeging van allerlei elementen. Wat het helemaal prachtig maakt, is dat de animatie synchroon beweegt met schitterende polyfone muziek uit de renaissance. Muziek waar van je je best kan voor stellen dat ze ooit echt ergens in 16de, 17de eeuw in het kasteel van Gaas beek werd op ge voerd.

door Koen Van Boxem