Waterschoenen
01 september 2011
Wanneer ik via de lange dreef vanaf de straat naar het kasteel wandel, realiseer ik mij plots dat ik hier bijna vijftig jaar geleden voor het eerst geweest ben. Ik vermoed dat de fietstocht vanuit Ninove met een bende jongens uit de klas van meester Cieters toen nog de naam 'schoolreis' verdiende. Nu ben ik hier sindsdien nog wel teruggekomen, maar het valt me op dat ik me nog steeds de kerker (die je nu niet meer kan bezoeken) onder de tuin op het binnenplein en de harnassen in één van de kasteelzalen herinner. Het moet voor een jongen van elf dus toch een hele ervaring geweest zijn om zich in de sfeer van een middeleeuws kasteel te mogen onderdompelen. Wist ik toen veel dat de middeleeuwse roots van dit kasteel al lang opgeofferd waren aan ingrepen in neogotische en neorenaissancestijl op het einde van de negentiende eeuw. Het huidige uitzicht en de inrichting van dit schitterende lustoord is vooral te danken aan de van oorsprong Franse Marie Peyrat (1840- 1923), die door haar huwelijk met Giammartino Arconati Visconti in 1873 de enige echte Markiezin van Gaasbeek werd. Toen haar man een goeie twee jaar later overleed, bleef ze bovendien achter als een steenrijke, niet al te bedroefde weduwe.
Naast paleizen en villa's in Italië werd het kasteel van Gaasbeek haar optrekje waar ze het liefst van al vertoefde. Met een ongelooflijke gretigheid en dito kapitaal liet ze dit kasteel restaureren en herinrichten. Hoe dan ook is het resultaat meer dan ooit een prachtig kader. Marie Peyrat schonk het in 1921 aan de Belgische Staat. Sinds 1980 is het beheer in handen van de Vlaamse Gemeenschap, die er op een meer dan voortreffelijke wijze zorg voor draagt. Het domein met wandelpork, bos en kasteel is een groene, historische en artistieke publiekstrekker op een boogscheut van Brussel. Op het einde van de lange dreef, net bij de ultieme bocht naar het kasteel, staat de Markiezin je op haar paard 'spiegelend' op te wachten. Haar geest waart hier ongetwijfeld nog op meer plaatsen rond.
Na eerdere projecten met hedendaagse kunst in dit historische kader (o.a. 'Markiezin zoekt kunst' in 2008) pakt de equipe van Gaasbeek sinds 9 september 2011 uit met 'Sleeping Beauties', waarin het kasteel als 'schone slaapster' geconfronteerd wordt met een twintigtal hedendaagse kunstwerken van internationaa gerenommeerde artiesten.
De confrontaties zijn nu eens verrassend, dan weer vertederend of integendeel verstorend. Allemaal delen ze echter een indringende kracht, die ze ontlenen aan hun eigen identiteit in dialoog met de omgeving waarin ze geplaatst zijn.
Het parcours van deze tentoonstelling begon eigenlijk al begin juli van dit jaar toen honderden naakte mannen en vrouwen de frisse ochtend trotseerden om met een wit hoofdkussen naast elkaar op het grote grasveld voor het kasteel te gaan liggen vóór het alziend fotografisch oog van Spencer TUNICK, die zich intussen op het vlak van 'blote groepsfotografie' een wereldwijde reputatie gevestigd heeft. Meteen was ook een beeld voor de reclamecampagne van deze tentoonstelling geboren. Voor de organisatoren van 'Sleeping Beauties' was dit een meesterzet om de nodige aandacht in de media te verwerven en tegelijk werken met een hoge intrinsieke waarde te laten ontstaan.
Voor een beetje geslaagd 'stuntwerk' doen we graag onze hoed af, zeker wanneer ook de rest van het gepresenteerde werk zoveel te bieden heeft.
De aloude gedachte dat goede waar zichzelf prijst, verliest in het enorme hedendaagse tentoonstellingsaanbod wel wat aan kracht. Je moet allereerst opvallen, gezien worden vooraleer men je kan komen bekijken!
De tentoonstelling maakt dankbaar gebruik van het 'sprookjeskader' dat hier vooral door Marie Peyrat gecreëerd is, maar voegt daar meteen een extra dimensie aan toe: de rust of onrust van de slaap met zijn ongecontroleerde droombeelden of nachtmerries en zelfs een stukje thrillereffect.
Gastcurator Ann Geeraerts heeft samen met de equipe van Gaasbeek een evenwichtige verhouding bereikt tussen het historische kader en de hedendaagse artistieke inbreng.
Als je de tentoonstelling echt gaat bezoeken gebeurt dat in begeleide kleine groepen. Nu mag ik je uitnodigen om, net zoals bij Alice in Wonderland, de 'konijnenpijp' naar de sprookjeswereld in te duiken. Je gaat hier ook letterlijk via een kleine deur en een smalle gang naar binnen.
In onze allereerste ontmoeting worden we door Lily DUJOURIE meteen getransformeerd tot rasechte voyeurs. In haar vroege video (1972) 'Hommage à...' (deel van een reeks) promoveert ze zichzelf tot model, experimenteert ze met haar eigen lichaam in de beschikbare ruimte en licht ze (en passant) de geschiedenis van het vrouwelijk naakt in de westerse kunstgeschiedenis toe. 'L'origine du monde' en andere klassiekers passeren de revue.
Bovendien is deze presentatie, rekening houdend met de technische mogelijkheden van de pionierstijd voor dit medium, zelf al een stuk kunstgeschiedenis geworden.
Sophie CALLE stelde voor 'Les dormeurs' haar eigen bed ter beschikking van vrienden, buren en onbekenden om een week lang te komen slapen. We gluren mee in de intimistische fotografische neerslag.
Op onze wandeling ontmoeten we naast hedendaagse inbreng ook hier en daar klassieke werken die niet tot de originele inrichting van het kasteel behoren, maar als het ware in de marge het thema 'Sleeping Beauties' beroeren. Let bijvoorbeeld net voor de keuken op de ets 'De slaapster' van Adrien De Witte.
In de kasteelkeuken draait een videolus uit 'The house of the sleeping beauties' van Yasunari KAWABATA. Ik moet onwillekeurig aan de film 'La grande bouffe' denken, maar dan zonder al dat overdadig voedsel.
Let ook op het (onafgewerkte) schilderij tegenover de video: "Desdemona' van Ernst Stöhr. Nu komen we langs de trap waar een 'Listening Figure' van Juan MUÑOZ (1953-2001) zo heel erg in zichzelf gekeerd, maar zo ontzaglijk mooi staat te wezen: net niet tegen de muur geleund, introspectief maar tegelijk alert en neigend naar contact, net zoals de 'Conversation Pieces' die in groepsverband opereren.
In een volgende kamer blaast ook een andere beeldhouwer, Kim DE RUYSSCHER je volledig van je sokken met zijn onverwachte, maar verwarrend levensechte sculptuur 'Inside'. Misschien bekruipt je inderdaad de zin om te weten wat er in zit, maar je zal noodgedwongen het antwoord aan je verbeelding moeten overlaten.
Even verder ontmoet je de 'Man met de matras' van Philip AGUIRRE Y OTEGUI. Wie af en toe op de luchthaven van Zaventem passeert, heeft deze figuur waarschijnlijk al eens opgemerkt onder de roltrap naar de bagagehal. De 'Man met de matras' is tegelijk symbool voor de rusteloze mens en de wereld vol migratiestromen; dus veeleer een 'restless beauty'.
In de volgende kamer heeft Tobias SCHALKEN met zijn witte 'Untitled (Horse)' een schitterende sculpturale installatie neergezet, die bol staat van symboliek en tegelijk een ontzettende rust EN een bijzondere spanning uitstraalt. De witte hengst (wie heeft het hier over een nachtmerrie?) laat hier, als symbool van zuiverheid en goedheid, tussen zijn stevige poten het meisje de slaap der onschuldigen slapen. Toch kan de menselijke geest bij dit tafereel
vast wel uiteenlopende interpretaties oproepen. De gedachten zijn nu eenmaal vrij...
Nu moeten we de duisternis opzoeken om opnieuw te leren kijken. David CLAERBOUT ontvangt ons met enkele Venetiaanse landschapsiconen, die zich pas na enige tijd in het donker aan ons vertonen. Het is tegelijk een oefening in geduld. De waargenomen beelden lijken ons terug te voeren naar de ontstaansgeschiedenis van de fotografie.
Nu komen we terecht in een slaapkamer waar een vroege sculptuur van Jan FABRE ons opwacht. In 'Ik, aan het dromen' (1979) heeft hij zichzelf afgebeeld, zittend aan een tafeltje. Alles is bezet met omgekeerde punaises en spijkers. De twee onderbenen, een stoel- en een tafelpoot zijn bekleed met ham als symbool voor de kwetsbaarheid en de vergankelijkheid van het vlees.
Het schilderij op de muur naast het bed is meer dan een blik waard. 'Slapend kind' van Alfred Stevens (1823-1906) is typerend voor zijn werk. Zijn burgerlijke, gedetailleerde, intimistische taferelen waren zeer gegeerd.
In twee kleine schilderijen 'Trickland' laat Michaël BORREMANS in zijn bekende stijl mensen bouwen aan een namaaklandschap: schilderkunst als creatie van een nieuwe, misleidende realiteit. Even verder duikt een derde schilderijtje op: 'Gone', het portret van een meisje met gesloten ogen, verdwaald in een dagdroom.
In de grote, verduisterde slaapkamer met de gigantische wandtapijten, laat Kelly SCHACHT haar licht schijnen. De enige verlichting in deze kamer wordt met name geleverd door haar tekst in neonletters: 'Where the rooms are a collection of our mind'. Dit is echt wel een heel sterke ingreep in situ, niet alleen door het esthetische aspect, maar ook als 'breekijzer' voor het openen van de kamers in de geest van de toeschouwers.
Over Spencer TUNICK hadden we het al, maar nu krijg je eindelijk het resultaat van zijn activiteiten op groot formaat te zien. Kris MARTIN toont ons twee aan elkaar gelaste klokken die door de ingreep hun initiële functie verloren hebben en sculpturen geworden zijn. Als metafoor voor het stilstaan van de tijd en de afwezigheid van geluid en beweging is dit werk in deze historische context uiteraard perflect op zijn plaats.
Neem nu rustig de tijd om in de 'darkroom' van Hans OP DE BEECK de animatiefilm 'Determination' tot het einde uit te kijken. Kinderen en hun wensdromen staan centraal in een opeenvolging van hoofden die in elkaar overvloeien naar een climax toe.
In de toren, op het hoogste punt van het kasteel, werd een echte 'box in the box' gebouwd voor de videopresentatie van 'Sleep of Reason' door Bill VIOLA. Slapen en dromen zijn vanzelfsprekend de ingrediënten en door de aard van de installatie (een kastje met televisie waarop het slapende koppel in beeld gebracht wordt, een lamp, een wekker,...) wordt een zekere huiselijkheid uitgespeeld tegenover de beangstigende droomflitsen die op de wanden van de kamer geprojecteerd worden. Het resultaat is indrukwekkend zonder overdadig te zijn.
In een 'banale' gang, op weg naar de laatste kamers van de tentoonstelling, heeft Robert DEVRIENDT in drie minuscule schilderijtjes (zoals we dat van hem gewoon zijn) een soort 'thriller' in beeld gebracht, geïnspireerd door de duistere vertrekken van het kasteel. Een geblinddoekte man, een schreeuwende of met een ketting gewurgde vrouw en een hand met revolver: aan elke bezoeker de keuze om het verhaal samen te stellen of af te maken.
Ann Veronica JANSSENS houdt ons een spiegel voor. Maar ook hier is weer niets wat het lijkt of wat je bij het woord spiegel zou verwachten.
In de foto 'Xteriors VIII' van de Nederlandse fotografe Desiree DOLRON worden we in een zeer gestileerd beeld met de dood geconfronteerd. Alle kleur lijkt aan het jongenslichaam onttrokken. Kunsthistorische aanknopingspunten zijn hier 'onderhuids' aanwezig.
Tenslotte staan we voor een, vanaf zekere afstand vredig beeld. In detail blijkt echter een en ander niet te kloppen. De foto van Andres SERRANO maakt deel uit van de serie 'The Morgue'. Deze 'Rat Poison Suicide' barst van de tragiek, gesterkt door de bijzondere kadrering en het intense licht- en schaduweffect. Deze voor eeuwig slapende 'beauty' grenst, mede dankzij of ondanks de onderliggende gruwel, aan een ondraaglijke schoonheid.
Ooit zag ik deze foto in combinatie met een groot rozentapijt in de toen nog lege, betonnen ruimte van het huidige Muziekinstrumentenmuseum op de Kunstberg in Brussel.
Als eindpunt van deze tentoonstelling kan het elk geval tellen.
Het is tijd om terug te keren naar de echte wereld buiten. Hetdomein rond het kasteel biedt nog voldoende mogelijkheden om langzaam weer 'wakker' te worden.
SLEEPING BEAUTIES tot 13 november Kasteel van Gaasbeek
Kasteelstraat 40 1750 GAASBEEK
Dagelijks van 10 tot 18 uur (laatste bezoek om 17 uur)